Gaslighting Nedir?

Gaslighting, sistematik olarak yapılan bir manipülasyon türüdür. Gaslightingi uygulayan kişi, mağdurun özgüvenini, öz değerini ve gerçeklik algısını zedelemeye çalışır. Bunları ise yaygın olarak mağdurun olayları abarttığını, yanlış yorumladığını ya da yanlış hatırladığını söyleyerek hayata geçirir.

Gaslighting Bize Ne Şekilde Gözükebilir?

• Belirsizlik Yaratarak Manipüle Etme

Manipülatör, mağdurun yaşadığı olayları farklı senaryolar yaşanmış gibi sunarak mağdurun gerçeklik algısıyla oynamaya çalışır. Böylece bir belirsizlik ortamı oluşmuş olur. Bunun sonucunda mağdur doğruyu ve yanlışı ayırt edemediğini düşünerek kendinden şüphe edebilir ya da duygusal olarak ve zihnen dengesiz hissedebilir.

• İzole Etme

Manipülatörler, mağdurun diğer insanlarla ilişkisini zedeleyerek onları yalnızlaştırmaya çalışabilirler. Böyle bir izolasyon ise manipülasyonları daha güçlü bir hale getirebilir.

• Suçlama

Manipülatörler, mağdurla yaşadıkları olayları veya çatışmaları inkar ederek yanlış hatırladıklarını, hatta belki uydurduklarını söyleyebilirler. Bu şekilde mağdurun hem hafızasına, hem gerçeklik algısına hem de özgüvenine saldırmış olurlar.

• Duygusal Destek Eksikliği

Manipülatör mağduru aşırı hassas ya da paranoyak olmakla damgayabilir. Bu da kişinin duygularını bastırmasına ve daha da çıkmaza girmesine yol açabilir.

Gaslightingin Psikolojik Nedenleri

Gaslighting davranışının arkasında bireyin kişiliğine ve motivasyonuna göre farklı nedenler olabilir. Bunlardan biri kontrol etme dürtüsü/arzusu olabilir. Manipülatör mağdurun düşüncelerini, duygularını ve davranışarını yönlendirerek kontrol etme çabasında olabilir. Kuracağı bu üstünlük, mağduru kendisine bağımlı hale getirebilir. Bunun altında yatan motivasyon, terk edilme korkusu ya da kendi değersizlik şemaları olabilir.

Gaslightingin diğer bir nedeni ise manipülatörün kendi yetersizlik inançlarını gizlemek amacıyla bu özellikleri mağdura atfederek kendini daha güçlü hissetme çabası olabilir. Diğer bir deyişle, kendi yetersizlik şemaları ile yüzleşmek yerine gaslightingi bir savunma mekanizması olarak kullanabilirler.

Gaslightingin psikolojik nedenlerine son bir örnek ise empati eksikliği olabilir. Bunu basitçe manipülatörün mağdura verdiği zararı umursamaması ya da önemsememesi olarak açıklayabiliriz.

Gaslightingin Psikolojik Etkileri

Gaslightingin mağdur üzerinde ağır travmatik etkiler bıraktığı bir gerçek. Bu nedenle kişide Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) semptomları ortaya çıkarabilir. Bu semptomlar sürekli tetikte olma hali, uyku ve öfke sorunları, kişinin olayları kafasında tekrarlayıcı şekilde canlandırması ya da yakın ilişkiler kurmada zorluk gibi durumları içerebilir.

Kişinin gerçeklik algısında bozulmalar olması ise kaygı ve stresi ortaya çıkarabilir. Sürekliliği olan bu stres, kronik bir kaygı haline gelebilir. Gerçeklikten sürekli şüphe duyma hali ise kişinin kendi kimliğini sorgular hale gelmesine neden olabilir.

Sonuç

Peki eğer mağdur olduğumuzu düşünüyorsak neler yapabiliriz? Manipülatöre net sınırlar koymak ve sessiz kalmamak bunların başında gelir. Diğer bir yandan, kişinin kendi gerçekliğine tutunabilmesine yardımcı olması amacıyla yaşanan olaylara dair notlar almak yere daha sağlam bastığını hissettirebilir.

Yakınlarımız, arkadaşlarımız, aile üyelerimiz ya da terapistimizle bu gibi şüpheleri paylaşmak, gaslightingi daha erken saptamamızı sağlayabilir. Ayrıca güvenli ortamlar, kendi özdeğerimizi hatırlamamıza da olanak sağlar.

Bu tür manipülasyonlar kişinin benlik ve güvenlik algısını zedeleyebileceğinden dolayı, bir terapistten yardım almak kişinin iyileşme yolculuğunda en kritik aşamalardan biridir. Bu süreç kişinin yaşadığı travmatik olayları aşmasında, sınırlarını ve kendi gerçekliğini hatırlamasında önemli rol oynar. Sonunda kişi, zihinsel ve duygusal dengesini yeniden kurarken, kendini koruma, sınır çizme, gerçeklik algısı gibi becerilerini de geliştirir.  Eğer sizde  konuyla ilgili destek almak isterseniz İzmir Karşıyaka Bostanlı'da bulunan Pilea Psikoloji Merkezinden bizlere ulaşabilirsiniz.

Klinik Psikolog Yaren Torçuk Ünalan